Περί του "Ορθώς Ψάλλειν" του Άρχοντος Υμνωδού της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας)

Άρθρο περί Ψαλτικής (του Αθ. Βουγιουκλή Άρχοντος Υμνωδού της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας)






Μετά από μια θητεία και ενασχόληση σαράντα ετών με το αναλόγιο και την ψαλτική τέχνη θα ήθελα να εκφράσω με πολλή αγαθή προαίρεση κάποιες σκέψεις περί του << ορθώς ψάλλειν>> εις τους ορθόδοξους ναούς γενικώς και κυρίως για τους νέους και φερέλπιδες ιεροψάλτες πάντα φυσικά κατά την δική μου αντίληψη και οπτική των πραγμάτων...

Σκοπός και προορισμός της ψαλτικής τέχνης όπως οι πάντες γνωρίζουν είναι ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ. Να επενδύσει μέσω της κατάλληλης μελωδίας όλα αυτά τα θεόπνευστα εκκλησιαστικά κείμενα των μεγάλων Πατέρων της εκκλησιάς μας και εν συνεχεία να τα δώσει μελωδικώς επενδεδυμένα στο εκκλησίασμα υποβοηθώντας κατ αυτόν τον τρόπο τους χριστιανούς να επικοινωνήσουν με το Θείον κατά την διάρκεια της Θειας Λατρείας.

 Αυτό το ΑΞΙΩΜΑ θα πρέπει να έχει υπ όψιν του ο ψάλλων και από αυτό θα πρέπει να διαπνέεται κάθε φορά που ανέρχεται στο αναλόγιο για να επιτελέσει το διακόνημα του. Η ψαλτική τέχνη ΔΕΝ προσφέρεται για κανενός άλλου είδους σκοπό πάρα μόνον για να συμβάλλει και να βοηθήσει τον πιστό χριστιανό να ΠΡΟΣΕΥΧΗΘΕΙ.

 Αυτό βέβαια ακούγεται όμορφο στην θεωρία αλλά ένιπτε συναντά τρομερές δυσκολίες στην πράξη Αφήνω έξω από αυτές τις σκέψεις το γεγονός ότι δεν υπήρξε δεν υπάρχει και απ ότι φαίνεται ούτε πρόκειται να υπάρξει μέριμνα στήριξη και ενδιαφέρον για την ψαλτική τέχνη από αυτούς τους <<φορείς>> που αυτονόητα θα έπρεπε να την στηρίξουν.

Δυστυχώς η ψαλτική <<βαδίζει>> τον μοναχικό της δρόμο στηριζόμενη πάντα σε προσπάθειες των ίδιων των εκφραστών της. Ευτυχώς με την πρόνευα του Θεού υπάρχουν σε όλη την επικράτεια μεγάλοι ψαλτές και δάσκαλοι και πληθώρα αξίων ταλαντούχων και χαρισματικών συναδέλφων που μοχθούν και εργάζονται καθημερινά για την διάδοση απήχηση καλλιέργεια και προαγωγή της ψαλτικής τέχνης σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους και ευρύτερα στην ελληνική κοινωνία.

 Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να παράγονται συνεχώς νέες γενιές ταλαντούχων ανθρώπων με γνώση κατάρτιση παιδεία και το κυριότερο με αγάπη όρεξη και μεγάλο μεράκι και ενδιαφέρον για την ψαλτική τέχνη. Παρ όλα αυτά και με δεδομένη την αποστολή της και σύμφωνα με το ζητούμενο του <<ορθώς ψάλλειν>>> είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι σε επίπεδο κάποιων ψαλλόντων υπάρχουν διάφορα προβλήματα που έχουν να κάνουν με τα εξής:

α) Λάθος τρόπος εκκίνησης ως προς τη μάθηση
β) Λάθος αντίληψη και θεώρηση ως προς το τι επιτελούμε
γ) Πλημμελής η και ανεπαρκής γνώση του όλου οικοδομήματος της ψαλτικής τέχνης και των κανόνων της.
δ) Ανεπάρκεια εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης ώστε να γίνει κατανοητή έστω στοιχειωδώς η ΟΝΤΩΣ δύσκολη και δυσνόητη εκκλησιαστική γλωσσά
ε) Απουσία ακουσμάτων από γνησίους εκφραστές του παραδοσιακού τρόπου ψαλμωδίας και
στ) Αδιαφορία σε ότι αφορά την επί πλέον κατάρτιση αρκούμενοι στην ανούσια και άχαρη διαδικασία της <<διεκπεραίωσης>> κάθε Κυριακή και γιορτή. Πολλοί δε εκ των ψαλλόντων προκειμένου να <<καλύψουν>> αυτές τις αδυναμίες προβαίνουν σε <<επίδειξη φωνητικών δυνατοτήτων>> ασύστολα και ανεξέλεγκτα με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμη χειρότερη η εικόνα του ψάλλοντος

Οι φωνητικές δυνατότητες του ψάλλοντος αναδεικνύονται ΜΟΝΟΝ μέσα από την γνώση την καλλιέργεια και τον σωστό τρόπο ψαλμωδίας σε όλα τα επίπεδα και ΟΧΙ με το τίποτα και το ανεξέλεγκτο. Η προσφερόμενη ψαλτική ειδικά στην ύπαιθρο λόγω και των πολλών επί μερους προβλημάτων είναι σε ένα μεγάλο ποσοστό <<ρηχή>> και δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της Θειας Λατρείας.

Θέλοντας να συμβάλλω θετικά στην διαμόρφωση μιας νοοτροπίας και φιλοσοφίας περί του <<ορθώς ψάλλειν>> θα εκθέσω κάποιες κατευθυντήριες γραμμές κατά την προσωπική μου αντίληψη και πείρα που ίσως βοηθήσουν κάποιους νέους ιεροψάλτες στις αναζητήσεις τους.

Το <<ορθώς ψάλλειν>> συνίσταται κατά την προσωπική μου άποψη μεταξύ πολλών άλλων και στα εξής βασικά:

1) ΣΤΑΣΗ Η στάση του ψάλλοντος στο αναλόγιο πρέπει να είναι σοβαρή και όχι σοβαροφανής ήρεμη ευθυτενής χωρίς συζητήσεις άσκοπες και να εμπνέει ιεροπρέπεια. Η δε προσοχή του ψάλλοντος δεν πρέπει να αποσπάται οπ ουδέν λέγω και από τίποτα κατά την διάρκεια της διακονίας του. Το μόνο του μέλημα εκείνη την ώρα πρέπει να είναι πως θα μπορέσει να ΚΑΛΟΨΑΛΛΕΙ όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Θρασύβουλος Στανίτσας. Επίσης ο ψάλλων ΠΟΤΕ δεν εγκαταλείπει το αναλόγιο του κατά την διάρκεια των ακολουθιών. Παρατηρείται σε κάποιες περιπτώσεις η άπρεπης εικόνα ψαλτών να κατεβαίνουν από το αναλόγιο και να μετακινούνται συνεχώς χωρίς ιδιαίτερο λόγο και αιτία. Η εικόνα αύτη είναι απαράδεκτη δια τον ψάλλοντα τόσο απέναντι στο λειτούργημα που επιτελεί όσο και απέναντι στο εκκλησίασμα το όποιο έχει ματιά και βλέπει την άσεβη αύτη στάση του ψάλλοντος.

2) ΦΩΝΗ Η φωνή του ψάλλοντος πρέπει να εξέρχεται φυσική όπως ομιλεί στρογγυλή με καθαρά τα φωνήεντα και ευδιάκριτα τα σύμφωνα με το στόμα μισόκλειστο. Το πρωί μετά τον εξάψαλμο είναι γνωστόν τοις πασά ότι πρέπει να ψάλλει για ένα διάστημα μαλακά και χαμηλά για να <<ζεστάνει>> την φωνή του και προοδευτικά << ανεβάζει στροφές>> Αυτό βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι περιφρονούμε τα ψαλλόμενα αυτού του διαστήματος. Άλλο χαμηλά και μαλακά και άλλο γρήγορα και αδιάφορα. Περίπου στην ώρα των καταβασιών η φωνή είναι έτοιμη να ψάλλει κανονικά Έλεγε ο Πρίγγος σε κατ ιδίαν συζητήσεις <<αν πατέ πρωί στην εκκλησία και ακούσετε τον ψαλτή να φωνάζει πάρτε δρόμο και φύγετε>>. Επίσης είναι ΛΑΘΟΣ ΜΕΓΑ να αλλοιώνουμε σκοπίμως την φωνή μας κατά την ψαλμωδία για να δείξουμε ότι έχουμε <<βαρεία σέρτικη βυζαντινή φωνή>>.

3) ΧΡΟΝΟΣ ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΡΥΘΜΟΣ Ο χρόνος η χρονική αγωγή και η ρυθμική αγωγή είναι η <<ψυχή>> του ψαλλόμενου μέλους. Ψάλτης όση καλλιφωνία και να διαθέτει αν δεν είναι γνωστής και κάτοχος της μεγάλης τέχνης της χρονικής αγωγής ανά μάθημα της ευρυθμίας του χρόνου και του <<αέρα>> που δίνει στα ψαλλόμενα ο <<καλπασμός>> της σωστής χρονικής αγωγής ο ψάλτης αυτός φαντάζει <<ΓΥΜΝΟΣ και <<ΛΑΠΑΣ>> στα αυτιά ακροατών που γνωρίζουν καλά το αντικείμενο.
Αλλά και σε όλο το μη μυημένο ακροατήριο δημιουργεί κούραση και κορεσμό μια φωνή μελωδική μεν αλλά ασύμμετρη. Μόνο ο συνδυασμός μελωδίας και ροής του χρόνου με ευρυθμία και χάρη καθηλώνει τον ακροατή. Για αυτόν τον λόγο το πατριαρχικό ύφος υπερέχει και είναι σημείο αναφοράς. Διότι πάλλεται και δονείται από την χάρη της ευρυθμίας του χρόνου σε συνδυασμό με την μελώδια και την εκφορά του λόγου. Και ΜΟΝΟ η σωστή γνώση των κανόνων του χρόνου και της χρονικής αγωγής σε συνδυασμό με την σωστή χρήση της αναπνοής είναι ικανά να κάνουν έναν ψαλτή ΑΛΛΟΝ ΤΟΣΟΝ απ ότι είναι γιατί απλούστατα ο χρόνος με την μελώδια είναι ΑΡΡΥΚΤΑ δεμένο σύνολο.
Αν κάτι απ τα δυο χωλαίνει υπάρχει πρόβλημα. Εδώ να πούμε ότι πολλοί συγχέουν την ροη της χρονικής αγωγής με το να <<χτυπούν>> με στόμφο τις συλλαβές μια πράγμα τελείως αντιαισθητικό και άγριο στο ακροατήριο. Ο χρόνος δεν είναι <<χτυπητός>> με επιτήδευση. Ο χρόνος ρέει είναι ΑΗΡ
Όσοι θέλουμε να εντρυφήσουμε στο κεφαλαιώδες αυτό θέμα δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτε άλλο πάρα να ακούσουμε τον αείμνηστο ΑΡΧΟΝΤΑ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ της ΜΤΧΕ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟ ΣΤΑΝΙΤΣΑ σε όλα αυτά που μας άφησε πολύτιμη κληρονομιά. Αυτός είναι ο ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ γι αυτά τα θέματα όπως και γενικότερα για την ψαλτική τέχνη..

4) ΑΝΑΠΝΟΗ. Ένα άλλο μεγάλο και κεφαλαιώδες ζήτημα στην ψαλτική τέχνη που συμβάλλει καταλυτικά εις το <<ορθώς ψάλλει>> είναι το θέμα της αναπνοής. Η σωστή και άνετη αναπνοή προσδίδει στα ψαλλόμενα μεγαλοπρέπεια και επί πλέον κύρος. Χωρίς ικανή αναπνοή χάνεται όλο το οικοδόμημα που δημιουργείται από την ωραία μελωδία και άλλα στοιχειά του ψάλλοντος.
Η αναπνοή θα πρέπει να είναι μπόλικη σωστά ξοδεμένη και όχι <<κοντή>>. Θα πρέπει ειδικά στα αργοσβήνομε και αργά μαθήματα να βγάζει ο ψάλλων όσο το δυνατόν μεγαλύτερες μουσικές φράσεις με όσο το δυνατόν λιγότερες αναπνοές.
Αρκετοί από μας ψάλλουμε παίρνοντας αναπνοή σε κάθε τρεις τέσσερις συλλαβές του κειμένου δίνοντας την εντύπωση στο ακροατήριο ότι πάσχουμε από δύσπνοια η από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια ενώ στην ουσία πρόκειται για μια άσχημη και κακιά συνήθεια στις περισσότερες των περιπτώσεων Δικαιολογούνται φυσικά περιπτώσεις με παθολογικό πρόβλημα
Γενικά το ζήτημα της αναπνοής είναι σε έναν άνθρωπο με υγιές αναπνευστικό σύστημα θέμα ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ και ΘΕΛΗΣΗΣ. Έλεγε ο Θρασύβουλος Σταμνίτσας <<προτιμώ να ΣΚΑΣΩ πάρα να πάρω αναπνοή εκεί που δεν πρέπει>>. Τέλος κατά την αναπνοή ο ψάλλων δεν θα πρέπει να κόβει λέξεις φράσεις και νοήματα στη μέση.

5) ΣΩΣΤΟΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ. Το φωνητικό <<εργαλείο>> στον άνθρωπο είναι ένας μηχανισμός μέσω του οποίου παράγεται ο ήχος και εν προκειμένω η μελωδία. Εκτός από το δοθέν χάρισμα της καλλιφωνίας άνωθεν στον άνθρωπο εναπόκειται από εκεί και μετά στον ίδιο να καλλιεργήσει να πολλαπλασιάσει να αναδείξει στο έπακρο και να ΔΙΑΦΥΛΑΞΕΙ το δοθέν εις αυτόν τάλαντον.
Καλείται χρησιμοποιώντας την γνώση την λογική και την εμπειρία να κάνει ΣΩΣΤΗ χρήση αυτού του θειου δώρου για να το διατηρήσει ακμαίο και για να μπορέσει αυτό να προσφέρει αυτά που δύναται να προσφέρει. Κάθε φωνή έχει ξεχωριστή έκταση χροιά ηχόχρωμα και ιδιοσυστασία Θα πρέπει εν προκειμένω ο ψάλλων από νωρίς να αντιλήφθη και να κατανοήσει το εύρος των φωνητικών του δυνατοτήτων και μέσα σ αυτό να προσπαθεί να κινηθεί μουσικά. Αυτό προϋποθέτει κατανόηση του φωνητικού μηχανισμού γνώση της φώνησης και ΕΦΑΡΜΟΓΗ και ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ στην πράξη Υπάρχουν στο διάβα του χρόνου περιπτώσεις αυθαιρεσίας των φωνητικών κανόνων πράγμα το όποιο επέφερε ολέθρια αποτελέσματα στην φωνή των ανθρώπων αυτών. .
Η συστηματική και επί μακρόν παραβίαση η ακόμα και <<ΕΚΒΙΑΣΗ>> των φωνητικών μας δυνατοτήτων και ορίων ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΑ είναι βέβαιον ότι μακροπρόθεσμα θα επιφέρει την τέλεια χρεοκοπία της φωνής.
Ο περισσότερος κόσμος έχει την εντύπωση ότι η φωνή χρεοκοπεί κυρίως από τις διαφορές καταχρήσεις. Βεβαίως συμβάλλουν και οι καταχρήσεις στον εκφυλισμό της φωνής. Οι περισσότερες όμως περιπτώσεις φωνητικού εκφυλισμού οφείλονται στην μακροχρόνια ΚΑΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ στην άνευ ορίων ΕΚΒΙΑΣΗ ΠΡΟΣ ΚΡΑΥΓΗ της φωνής και το χειρότερο αυτό να γίνεται ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ.
Ο ψάλτης που χρησιμοποιεί σωστά την φωνή του εντός των φωνητικών του ορίων και με σωστή αναπνευστική στήριξη καθηλώνει και ευχαριστεί το εκκλησίασμα. Η φωνή μας καθοδηγεί σε κάθε βήμα κατά την διάρκεια της ψαλμωδίας. Αρκεί να έχουμε τα <<αυτιά>> της λογικής για να την ακούσουμε. Άλλες φορές <<διαμαρτύρεται>> και μας φωνάζει <<προστάτεψε με>> και άλλες φορές μας φωνάζει << τώρα πετώ γιατί δεν το εκμεταλλεύεσαι??? >>.
Ο σωστός χειρισμός της φωνής είναι τελικά μια ψυχοσωματική διεργασία. Υπάρχουν ενίοτε περιπτώσεις ψαλλόντων οι οποίοι έχοντας ως πρότυπο κάποιον μεγάλο ψαλτή προσπαθούν να εκτελέσουν κάποιο μάθημα που άκουσαν από αυτόν στην βάση που το εκτέλεσε ο ίδιος. Αν η φωνή του ψάλλοντος είναι του ίδιου εύρους έχει καλώς.
Αν όμως οι δυνατότητες είναι λιγότερες το μόνο που καταφέρνει ο ψάλλων είναι να <<στραπατσάρει>> τον λαιμό του να ξεφωνίζει να κάνει <<κοκοράκια>> και εν τέλη να εκτίθεται ανεπανόρθωτα απέναντι στο εκκλησίασμα. Σ αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να λειτουργεί στον ψάλλοντα η διάκριση η σύνεση και η αυτογνωσία.
Ο τάδε μεγάλος ψάλτης πηρέ την συγκεκριμένη βάση γιατί ΚΑΤΙ ΗΞΕΡΕ. Οφείλουμε και εμείς να ξέρουμε ΚΑΤΙ και αναλόγως να πορευόμαστε. Για τον λόγο αυτό <<θερίζουν>> οι πολύποδες οι καλοί και τα οζίδια στις φωνητικές χορδές πολλών που ασχολούνται με την φώνηση με συνέπεια τα συνεχή χειρουργεία.
Όλα αυτά οδηγούν αρκετές φορές σε πάρεση δηλαδή ΑΤΟΝΙΑ των φωνητικών χορδών με σταδιακή χρεοκοπία της φωνής. Άδω θα πρέπει να ΤΟΝΙΣΘΕΙ ότι στην απόδοση και συνολική αξιολόγηση του ψάλλοντος μεγαλύτερη σημασία δεν έχει το ΠΟΣΟ ΨΗΛΑ η χαμηλά εκτείνεται η φωνή του αλλά το ΤΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ διαθέτει στην συγκεκριμένη έκταση που κινείται. Μπορεί κάποιος ψάλτης να διαθέτει σχετικά μικρό εύρος φωνητικής έκτασης αλλά να είναι τόσο ΜΑΓΙΚΕΣ οι νότες που βγάζει στην συγκεκριμένη έκταση που να τον καθιστούν ΜΕΓΙΣΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ. Και μπορεί επίσης κάποιος άλλος να διαθέτει απεριόριστη έκταση αλλά η μελώδια η μουσικότητα και οι νότες που βγάζει να είναι ανεπαρκείς και χαμηλής ποιότητος από πλευράς μελωδικότητας που να μην συγκινούν κανέναν..
Συνεπώς το ΑΠΑΝ στην απόδοση του ψάλλοντος είναι Η ΜΕΛΩΔΙΑ και μετά όλα τα αλλά. Συνήθιζε να λέει ο ΜΕΓΑΣ Στανίτσας..... <<φαγητά υπάρχουν πολλά και καλά. Ικανούς ΣΕΡΒΙΤΟΡΟΥΣ χρειαζόμαστε>>.
Και κάποια πράγματα τεχνικής φύσεως. Για να ψάλλουμε εκπνέουμε σχεδόν όλον τον αέρα που έχουμε στα πνευμόνια μας και μ αυτόν τον λίγο που μας έχει απομείνει ψάλλουμε. Είναι υπεραρκετός. Το αντίθετο κάνει ζημία και στη φωνή και στους πνεύμονες.
Επίσης ΠΟΤΕ δεν βγάζουμε την φωνή μας όταν την συγκεκριμένη στιγμή έχουμε τάση ρεψίματος. Περιμένουμε λίγο να περάσει και μετά συνεχίζουμε και ας καθυστερήσουμε λίγο. Επίσης πρέπει να αποφεύγουμε το στιγμιαίο βήξιμο την ώρα που ψάλλουμε. Δημιουργεί ερεθισμό των χορδών και φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο.
Ένα επίσης ΚΕΦΑΛΑΙΩΔΕΣ ζήτημα που άπτεται της σωστής χρήσης της φωνής είναι το μεγάλο θέμα της επιλογής των τονικών βάσεων που καλείται να επιλέξει ο ψάλλων κατά την διάρκεια των ιερών ακολουθιών. Πρόκειται για άλλη μια ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΧΝΙΚΗ από την χρήση της όποιας ο ψάλλων η θα δημιουργήσει ατμόσφαιρα σωστής απόδοσης μελωδίας και κατανύξεως με αλώβητη την φωνή του η από την άλλη θα δημιουργήσει άτακτες φωνασκίες αγχώδεις καταστάσεις φωνητική και ψυχική υπερκόπωση στον εαυτό του <<κοκοράκια>> λέγω αδυναμίας της φωνής να ανταπεξέλθει με αποτέλεσμα όλο αυτό να δημιουργεί στο εκκλησίασμα συναισθήματα άγχους δυσφορίας οίκτου και απαξίωσης για τον ψάλλοντα ΣΥΝ τις καταστροφικές συνέπειες στην φωνή του.

Τα δεδομένα που πρέπει να λαμβάνονται υπ όψιν από τον ψάλλοντα στον καθορισμό των τονικών βάσεων σε οποιαδήποτε στιγμή πρέπει ΠΑΝΤΑ να είναι
|
1) Φωνητική έκταση του ψάλλοντος πάνω κάτω
2) Φωνητική έκταση του μαθήματος πάνω κάτω όπως και ΒΑΘΜΟΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ.
3) Ηχητικές ΚΑΙ ΟΧI ΜΟΝΟΝ συνθήκες που επικρατούν στον χώρο την συγκεκριμένη στιγμή και
4) Φωνητική κατάσταση του ψάλλοντος ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΔΕΔΟΜΕΝΗ ΣΤΙΓΜΗ
Εκτιμώντας όλα αυτά τα δεδομένα γρήγορα θα πρέπει ο ψάλλων να πάρει την κατάλληλη για την περίσταση βάση <<καλυπτόμενος>> για όλες τις εκδοχές.
Γενικά η πείρα διδάσκει ότι πρέπει να αφήνουμε κάποια φωνητικά περιθώρια έναν με δυο τόνους πάνω και κάτω στην έκταση μας όταν ψάλλουμε για να μπορούμε να κινηθούμε πιο άνετα και ξεκούραστα στο μάθημα και να κάνουμε ΕΡΜΗΝΕΙΑ κατά τον Κωνσταντίνο Πράο.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στή λεγόμενη ΔΙΑΠΑΣΩΝ και την χρήση του.
Το διαπασών η σφυρίχτρα χρησιμεύει στον ψαλτή για να του δίνει έναν σταθερό τόνο συνήθως τον ΛΑ η ΚΕ βάσει του οποίου αυτός θα βρει την βάση που θέλει να πάρει για να ψάλλει το οποιοδήποτε τροπάριο στον οποιοδήποτε ήχο. Είναι όντως ένα βοηθητικό μέσον για τον ψαλτή ειδικά στα αρχικά του βήματα και μέχρι κάποιο χρονικό διάστημα οπού δεν υπάρχει η εμπειρία η αντίληψη και κυριαρχεί η ανασφάλεια.
Μετά όμως από ένα εύλογο χρονικό διάστημα αποκτώντας ο ψάλτης την εμπειρία την αντίληψη και την αυτοπεποίθηση στο αναλόγιο θα πρέπει κατά την γνώμη μου να ξεφορτωθεί το διαπασών διότι μάλλον ΚΑΚΟ θα του κάνει αν εξακολουθήσει και το χρησιμοποιεί για μια ζωή. Κι αυτό γιατί το διαπασών θα του είναι σαν μια μορφή εξάρτησης .
Ο ψάλτης από ένα σημείο και έπειτα θα πρέπει να πορεύεται με τη φωνή του να <<ζημιώνεται>> με τους ήχους τις εναλλαγές των ήχων των γενών των συστημάτων των ειδών των μελών των τροπαρίων των παράχορδων των μεταβολών των μεταθέσεων και γενικά με όλο αυτό το οικοδόμημα της ψαλτικής τέχνης ούτος ώστε να το καταλάβει να το αντιλήφθη και να το προσαρμόσει στην φωνή του ΧΩΡΙΣ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ.
Να το κάνει κτήμα του ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ. και να παίζει στα δάχτυλα του τις βάσεις.
Οι βάσεις στην ψαλτική δεν είναι ΣΤΑΤΙΚΕΣ και ΤΥΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ. Ποικίλουν ανάλογα με το μάθημα και την φωνητική κατάσταση του ψάλλοντος. Δυστυχώς αρκετοί το διαπασών το έχουν για προέκταση του χεριού τους στο αναλόγιο. Χτύπημα η σφύριγμα σε κάθε αλλαγή τροπαριού η ήχου κάθε 3 λεπτά με αποτέλεσμα να δίνουν την εικόνα στο εκκλησίασμα ότι περισσότερο ασχολούνται με την χρήση του διαπασών πάρα με την ψαλμωδία αύτη κάθε αυτή. Το διαπασών προσφέρει ουσιαστική βοήθεια ΜΟΝΟ στα αρχικά σταδία του ψάλλοντος Εκεί που είναι απαραίτητο είναι στις συναυλίες και χορωδιακές εκτελέσεις για να συγχρονίζονται όλοι οι χορωδοί και φυσικά στις διάφορες ηχογραφήσεις.
Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ στο ζήτημα της τοποθέτησης της στήριξης και του χειρισμούς της φωνής είναι αναμφισβήτητα ο ΑΡΧΩΝ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ κ. ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΣ του οποίου ο λάρυξ πρέπει να γίνει αντικείμενο μελέτης και έρευνας από τους ειδικούς και από τους ασχολούμενους με την ψαλτική τέχνη και την φώνηση. Σε ηλικία σήμερα 90 ετών παραμένει ΦΩΝΗΤΙΚΑ ΑΛΩΒΗΤΟΣ. λαμβανομένης υπ όψιν βεβαίως και της ενενηκονταετούς φυσικής βιολογικής φθοράς.

6) ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ.
Το ζήτημα αυτό είναι και το ΜΕΓΑΛΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ για την ψαλτική τέχνη και τον ψάλτη. Αποτελεί την ΤΕΛΕΙΩΣΗ του ψάλτου. Και όταν μιλάμε για ερμηνεία δεν εννοούμε κάποιες θεατρινίστικες καταστάσεις σε στυλ Αρχαίας τραγωδίας. Δεν προσφέρεται η ψαλτική για τέτοιες καταστάσεις.
Η ψαλτική δεν είναι Θέατρο με κινήσεις των χεριών <<σύντριβες>> <<σπαραγμούς>> και <<λυγμούς>>. που <<βαφτίζονται>> ερμηνευτική δυνατότητα. Ούτε είναι η άψογη απόδοση της έντεχνης πλευράς του κομματιού η οποία βεβαίως παίζει πολύ σπουδαίο ρολό. Αλλά αυτό είναι η ΕΚΤΕΛΕΣΗ.
Δυστυχώς ορισμένοι κάπως έτσι αντιλαμβάνονται το ζήτημα ερμηνεία Η ερμηνεία στην ψαλτική προϋποθέτει κατ αρχάς να κατανοήσουμε το εκάστοτε εκκλησιαστικό κείμενο που καλούμενα να ψάλλουμε. Να το κατανοήσουμε 1ον εγκυκλοπαιδικά και 2ον Θεολογικά. Αυτό προϋποθέτει συνεχή τριβή με τα εκκλησιαστικά κείμενα και εν γένει με την εκκλησιαστική γλωσσά.
Μόνον έτσι κατανοώντας εννοιολογικά και θεολογικά το όποιο κείμενο θα μας δοθεί η δυνατότητα να κάνουμε κάποιες προσεγμένες ερμηνευτικές παρεμβάσεις με επιτυχία κατά την απόδοση. Αυτό όμως για να επιτευχτεί πρέπει να είμαστε <<ερωτευμένοι>> με τα εκκλησιαστικά κείμενα. Αναφέρει ο Άρχων Χαρίλαος Ταλιαδωρος ότι για να συγκινήσει ο ψάλτης το εκκλησίασμα θα πρέπει πρωτίστως να συγκινηθεί ο ΙΔΙΟΣ με αυτό που ψάλλει.
Μόνον έτσι θα περάσει το αποτέλεσμα στο ακροατήριο.
Εξετάζοντας το ζήτημα παρατηρούμαι κάποια πράγματα.
Αρκετοί ψάλλοντες κατά την ψαλμωδία αναλώνονται στο να δίνουν περισσότερη σημασία σε τεχνικά τερτίπια και μπιχλιμπίδια του μουσικού κειμένου όχι και τόσο μεγάλης σημασίας για την ουσία του μαθήματος. Πχ ένα <<Δόξα Πατρι...>> είτε απλά το πει κάποιος είτε τραβώντας το δυο λεπτά δεν έχει κανένα νόημα επί της ουσίας.
Αυτό που μέτριοι είναι η απόδοση του δοξαστικού που έρχεται. Δηλαδή βλέπουμε το δένδρο και χάνουμε το δάσος. Και δυστυχώς πολλές φορές το κείμενο υφίσταται και ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΑ αντί για ερμηνεία από διαφόρους που αντιλαμβάνονται τελείως αντίθετα την έννοια του κειμένου σε ορισμένες φράσεις. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αύτη που <<καυτηρίαζε>> πολλάκις ο Θρασύβουλος Στανιτσας σχετικά με την φράση του στιχηρού του Πάσχα << Τι θρηνείτε τον αφθαρτον ως εν φθορά....>>. και συγκεκριμένα στην φράση....<<Τι θρηνείτε? Εδώ έλεγε ο Στανιτσας << ο Άγγελος στην ουσία λέει στις γυναίκες ΜΗΝ ΚΛΑΙΤΕ υπονοώντας εμμέσως πλην σαφώς ότι ΑΝΕΣΤΗ αρά έχουμε ΧΑΡΑ και όχι λύπη και κάποιοι ΑΝΟΗΤΟΙ κάθονται και << ΚΛΑΙΝΕ >> πέντε λεπτά στο Θρηνείτε>>.
Κλασσική περίπτωση παρερμηνείας και αλλοίωσης του νοήματος του κειμένου. Πρέπει κατά την γνώμη μου να βλέπουμε << ΠΙΟ ΑΝΟΙΧΤΟ >> ΚΑΙ το εκκλησιαστικό κείμενο αλλά ΚΑΙ το μουσικό κείμενο βγάζοντας ένα ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΥΟ και αυτό να το βγάζουμε στην απόδοση ΤΟΝΙΖΟΝΤΑΣ κάποιες λέξεις και κάποιες φράσεις κλειδιά με μια δυναμική δίνοντας την ανάλογη βαρύτητα και έμφαση πάντα με την δέουσα σοβαρότητα και ΟΧΙ να βλέπουμε το κομμάτι <<μυωπικά>> συλλαβή συλλαβή και νότα αναδεικνύοντας ΜΟΝΟΝ κάποια τεχνικά στοιχειά. Συλλαβή συλλαβή και νότα νότα το μόνο που καταφέρνουμε είναι να κάνουμε ΑΠΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ όπως στο Αλφαβηταρι του Δημοτικού σχολείου. ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ στο ζήτημα της ΙΕΡΟΠΡΕΠΟΥΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ των εκκλησιαστικών κείμενων και που κατά την γνώμη μου θα έπρεπε όλοι να εντρυφήσουμε ως προς τον τρόπο προσέγγισης είναι ο ΑΡΧΩΝ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ κ. ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΣ .

7) ΑΚΟΥΣΜΑΤΑ Τα ακούσματα είναι καθοριστικός παράγων στην μετέπειτα πορεία του ψάλτου και ουσιαστικά του διαμορφώνουν το ψαλτικό DNA. Ένας νέος ψάλτης που ξεκινά την ιεροψάλτη του πορεία και ειδικά σήμερα με την δυνατότητα που παρέχει το ιντερνέτ <<βομβαρδίζεται>> από κάθε είδους ακούσματα.
Χωρίς πολλές επεξηγήσεις και αναλύσεις διότι είναι <<ευαίσθητο θέμα>> άποψη μου είναι ότι θα πρέπει να έχουμε σαν οδηγό ότι μας έχει παραδοθεί ηχητικά ΚΥΡΙΩΣ από τους μεγάλους πρωτοψάλτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου. του εικοστού αιώνος όπως και τους μεγάλους Θεσσαλονικείς πρωτοψάλτες.

Επίσης ένα ζήτημα το όποιο τείνει να καταστεί << ΠΛΗΓΗ >> ειδικά τα τελευταία χρόνια κυρίως από τους νέους ιεροψάλτες είναι το ζήτημα της εκτύπωσης μέσω Ιντερνέτ της τυπικής τάξεως των διαφόρων Ακολουθιών προς << διευκόλυνση >> τους. Αύτη η τακτική της << εύκολης τροφής με το κουταλάκι στο στόμα >> δημιουργεί στην ουσία μια << ΑΝΑΠΗΡΙΑ >> στον ψαλτή σε ότι άφορα τις γνώσεις του σε θέματα τυπικού διότι επαναπαύεται έχοντας την εύκολη <<λύση>> και δυστυχώς είναι στην ουσία τραγικά άσχετος και ακατάρτιστος στην ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ του Τυπικού.

Θα πρέπει ΑΜΜΕΣΑ όσοι εφαρμόζουν αύτη την τακτική να <<πετάξουν αυτές τις πατερίτσες>> και να αρχίσουν να μελετούν ΣΩΣΤΑ και σε ΒΑΘΟΣ τα θέματα του Τυπικού. Μόνον κατ αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να είναι ΑΥΤΑΡΚΕΙΣ στα αναλόγια τους χωρίς <<μπαστούνια και πατερίτσες>>. Και κάτι τελευταίο που έχει να κάνει με το <<ορθώς ψάλλειν>>.

Πολλοί έχουν την τάση να ψάλλουν τα πρωινά τροπάρια από το << Θεός Κύριος.... και μέχρι περίπου τις Καταβάσεις στο πόδι και γρήγορα χωρίς ιδιαίτερη επιμέλεια και ενδιαφέρον σαν να θέλουμε να τα ξεφορτωθούμε.
Ας ακούσουμε τον ΜΕΓΑ Θρασύβουλο Στανιτσα ο όποιος έχοντας την μεγάλη αίσθηση ευθύνης της παραδόσεως που κουβαλούσε απέδιδε αυτά τα πρωινά τροπάρια με την ιδία επιμέλεια καλλιέπεια ενδιαφέρον και όρεξη και ίσως και με ακόμη μεγαλύτερη συνέπεια. Δεν υπάρχουν τροπάρια στην Θεια Λατρεία ευτελή και προνομιούχα.
Τα ΠΑΝΤΑ θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από τον ψάλλοντα με το ίδιο ενδιαφέρον ζήλο και επιμέλεια. Τέλος θα πρέπει κάθε φορά που ανερχόμαστε στο αναλόγιο να ξέρουμε για ΠΟΙΟΝ και σε ΠΟΙΟΝ ψάλλουμε ΠΟΥ ψάλλουμε ΠΩΣ ψάλλουμε και ΓΙΑΤΙ ψάλλουμε. Αυτές ήταν κάποιες σκέψεις μου περί του <<ορθώς ψάλλειν>> που καλοπροαίρετα εκθέτω με την ελπίδα να προβληματίσω κάποιους νέους ιεροψάλτες πάνω σ αυτά τα βασικά θέματα του ιεροκρατικού λειτουργήματος.

Φλώρινα 4 Αυγούστου 2015
Αθανάσιος Βουγιουκλής